Góry Świętokrzyskie i ich mezozoiczne obrzeże

GÓRY ŚWIĘTOKRZYSKIE

i ich mezozoiczne obrzeże

        Góry Świętokrzyskie są typem gór fałdowych. Znaleźć tu można skały pochodzące niemal ze wszystkich okresów geologicznych poczynając od kambru a na czwartorzędzie kończąc. Dzieje tego regionu to historia kolejnych zalewów morskich, rozdzielonych na ogół krótkimi okresami panowania lądu. Najstarszymi utworami na tym obszarze są kwarcyty i łupki stanowiące nieco przeobrażone osady wczesnokambryjskiego morza. Pod koniec późnego kambru w czasie starokaledońskich ruchów górotwórczych osady te zostały wypiętrzone i sfałdowane. Ruchom tym towarzyszyły intruzje diabazów.
W ordowiku i sylurze ponownie panowało tu morze. Okres ten zakończył się on kolejnym intensywnym sfałdowaniem podczas orogenezy młodokaledońskiej pod koniec ordowiku. Ruchom tym towarzyszyły intruzje lamprofirów i diabazów.
Występujące na znacznej części obszaru gór świętokrzyskich morskie osady dewonu to głównie wapienie. Są one wykształcone zarówno w postaci płytkowodnej (wapienie rafowe) jak i głębokomorskiej (wapienie skaliste). Utwory te dostarczają licznych surowców skalnych jak wapienie, marmury i dolomity. Z osadami dewonu środkowego związane są również złoża rud żelaza eksploatowane dawniej m. in. w Dąbrowie.
Kolejny okres tworzenia się Gór Świętokrzyskich, związany jest z orogenezą hercyńską, która miała miejsce karbonie. W wyniku ruchów górotwórczych poprzednio już zdeformowane osady zostały ponownie wyniesione i spękane. W powstałych szczelinach krążyły roztwory hydrotermalne niosące kruszce żelaza Rudki) i miedzi (Miedzianka, Miedziana Góra). W efekcie ich działalności powstało również wiele lokalnych kalcytu żyłowego (Różanka)
Przez większość permu Góry Świętokrzyskie były lądem. Panował na nim gorący pustynny klimat który powodował że wyniesione obszary były niszczone przez erozję. W skałach wapiennych rozwijały się zjawiska krasowe. W cechsztynie nastąpił kolejny zalew morski. Nie objął on jednak całych Gór Świętokrzyskich. Materiał powstały ze niszczenia przez fale morskie wyniosłych skalistych brzegów utworzył barwne zlepieńce (zlepieniec zygmuntowski).
Osady powstałe w erze mezozoicznej występują przede wszystkim na obrzeżu paleozoicznego trzonu Gór Świętokrzyskich. Przez większość triasu obszar ten był lądem o gorącym i suchym klimacie stąd tworzące się wówczas osady mają czerwone zabarwienie. Podobnie wyglądają również nieliczne utworzone w tym czasie osady morskie. Osady te wietrzejąc nadają charakterystyczne czerwone zabarwienie pokrywającym je glebom.
Następne większe wynurzenie obszaru Gór Świętokrzyskich związane było z ruchami starokimeryjskimi. W połowie jury rozpoczął się kolejny zalew morski prowadzący do utworzenia na ich obrzeżu znacznej grubości pokładów wapieni.
W młodokimeryjskiej fazie ruchów górotwórczych Góry Świętokrzyskie znów na krótko wyłoniły się ponad powierzchnię wody. Już jednak w kredzie morze ponownie wkroczyło na ich obszar przykrywając wszystko grubą warstwą piaskowców i margli.
Od początku trzeciorzędu Góry Świętokrzyskie są już nieprzerwanie lądem. W wyniku alpejskich ruchów górotwórczych ich paleozoiczny trzon został ponownie wydźwignięty tym razem jednak w formie tektonicznego zrębu. Erozja doprowadziła do niemal całkowitego usunięcia z jego powierzchni pokrywy osadów kredowych. Z ruchami tymi związana była mineralizacja hydrotermalna. Powstało wtedy wiele lokalnych złóż rud cynku, ołowiu i srebra intensywnie niegdyś eksploatowanych w rejonie Kielc i Chęcin.
Silne piętno na obecnym krajobrazie Gór Świętokrzyskich wywarł najmłodszy okres czwartorzędu. W czasie zlodowacenia krakowskiego, a być może i środkowopolskiego, cały ten obszar pokrywał lądolód. Pozostawił on po sobie liczne złoża piasków i glin zwałowych. Wiejące w okresie zlodowaceń wiatry niosły duże ilości pyłu z którego miejscami utworzyły się grube osady lessów a w czasie interglacjałów płynące wody powierzchniowe żłobiły głębokie doliny rzeczne.

Lokalizacje: Chełmce, Gartałowice, Korzecko, Kostomłoty, Kowala, Miedziana Góra, Miedzianka, Gliniany, Rudki, Skały, Strawczynek, Szczukowskie Górki, Wiśniówka.

 źródło:www.redbor.pl