Piaski formierskie

 

Piaski formierskie

Podstawowym surowcem do sporządzania mas formierskich i rdzeniowych, służących do wykonywania odlewów staliwnych, żeliwnych oraz odlewów ze stopów metali są piaski, które charakteryzują się wysoką temperaturą spiekania. Do odlewów staliwnych piaski formierskie powinny posiadać temperaturę spiekania 1 400°C, dla żeliwnych - 1 350°C i dla odlewów z metali nieżelaznych - 1 200°C. W zależności od ilości spoiwa i zawartości węglanów wyróżnia się dwa rodzaje piasków formierskich: piaski kwarcowe czyste oraz piaski o lepiszczu naturalnym.

W Polsce złoża piasków formierskich występują głównie w centralnej i południowej części kraju w utworach czwartorzędowych, trzeciorzędowych, kredowych, a także w utworach starszych: jurajskich i triasowych, najczęściej tworząc formy pokładowe (mapa).

W okolicach Częstochowy piaski formierskie o lepiszczu naturalnym występują w formach krasowych rozwiniętych w wapieniach jurajskich tworząc małe złoża piasków naturalnych o zmiennej grubości. Drobno i średnioziarniste piaski i piaskowce jury dolnej występują w rejonie między Gorzowem Śląskim a Żarkami. W okolicach Szydłowca, Wąchocka, Skarżysko-Kamiennej i Jagodna, a także w rejonie Opoczna i Iłży, są to słabo zwięzłe piaskowce, rzadziej luźne piaski należące do jury środkowej.

Piaski formierskie kredowe znane są głównie z Niecki Tomaszowskiej (występują tutaj obok piasków szklarskich) oraz z Dolnego Śląska, z Niecki Bolesławieckiej i okolic Krzeszówka. Piaski trzeciorzędowe reprezentowane przez utwory pochodzenia lądowego występują w rejonie Konina, na obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich oraz na Pomorzu, natomiast piaski pochodzenia morskiego znane są z Wyżyny Lubelskiej. W Polsce północnej występują głównie czwartorzędowe piaski wydmowe lub akumulacyjnych tarasów wodnolodowcowych.

Surowiec z niektórych złóż piasków formierskich nadaje się również do innych zastosowań. Czyste piaski kwarcowe stosowane są jako piaski szklarskie, bywają także stosowane jako piaski budowlane i drogowe.

Stan geologicznych zasobów bilansowych piasków formierskich na koniec 2012 roku wyniósł ogółem 314,3 mln t i zmniejszył się w stosunku do stanu z roku poprzedniego o 22,3 mln t. Na tak duży ubytek zasobów bilansowych wpłynęło przede wszystkim skreślenie z bilansu zasobów piasków formierskich, złóż: Unewel-Zachód (-18,67 mln t), Biała Góra I-Wschód (-4,23 mln t) i Biała Góra II-Wschód (-1,12 mln t). Ponadto, zasoby zmniejszyły się także w wyniku zatwierdzenia w 2012 r. dodatków do dokumentacji geologicznych złóż: Zawisna (-5,7 mln t), Wygnanów (-2,32 mln t), Unewel-Wschód (-1,07 mln t) i Radonia (-0,39 mln t). Ogółem w wymienionych powyżej złożach ubyło 33,50 mln t zasobów bilansowych. Pozostałe ubytki zasobów (-1,48 mln t) powstały w wyniku eksploatacji i strat. Ponadto, w roku sprawozdawczym nastąpił przyrost zasobów bilansowych w wyniku udokumentowania nowego złoża Zawisna V (+12,68 mln t).

Zasoby bilansowe złóż zagospodarowanych wynoszą 63,76 mln t i stanowią 20 % wszystkich zasobów bilansowych. Zasoby bilansowe złóż zagospodarowanych są rozpoznane szczegółowo w kategoriach A, B i C₁. W 2012 r. ilość złóż piasków formierskich wzrosła do 77 po udokumentowaniu złoża Zawisna V. Podobnie jak w roku ubiegłym, nadal wstrzymane jest wydobycie ze złoża Krzeszówek.

Stan rozpoznania zasobów piasków formierskich i stopień ich zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1.

Zasoby przemysłowe piasków formierskich zmniejszyły się w stosunku do 2011 r. o 3,33 mln t z powodu skreślenia z bilansu 3 złóż oraz w wyniku wydobycia i strat. Wydobycie piasków formierskich w 2012 roku wyniosło 1 206 tys. t i było o 269 tys. t mniejsze, niż w ubiegłym roku.

Stopień rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania, a także wielkość wydobycia z poszczególnych złóż zestawiono w tabeli 2.

Opracowała: Agnieszka Malon

źródło: pig