Piaski i żwiry

 

 

 

 

 

 

Piaski i żwiry

Naturalne kruszywa piaszczysto-żwirowe dzielą się na dwie zasadnicze grupy: kruszywa grube obejmujące żwiry i pospółki (kruszywo piaszczysto-żwirowe) oraz kruszywa drobne - piaszczyste. Rozmieszczenie piasków na obszarze Polski jest na ogół równomierne i jedynie w województwach południowych może zaznaczać się ich niedobór. Natomiast kruszywo naturalne grube, szczególnie poszukiwane, rozmieszczone jest nierównomiernie i zwłaszcza województwa centralne odczuwają ich niedostatek.

W Polsce złoża naturalnych piasków żwirów są przeważnie wieku czwartorzędowego, a tylko podrzędnie należą do starszych formacji: plioceńskiej, mioceńskiej i liasowej.

Jakość kopaliny, a szczególnie jednorodność złóż zależą w znacznym stopniu od genetycznego typu złoża. W złożach czwartorzędowych wyróżnia się następujące typy genetyczne: lodowcowe, wodnolodowcowe i rzeczne oraz obserwuje się wyraźną strefowość ich występowania.

W południowej części kraju, w strefie karpacko-sudeckiej, podstawową rolę odgrywają złoża genezy rzecznej. W części sudeckiej przeważają złoża piaszczysto-żwirowe wyższych tarasów plejstoceńskich, w których dominują skały krystaliczne i piaskowce. W obszarze karpackim główną bazę surowcową stanowią złoża żwirowe i piaszczysto-żwirowe występujące w obrębie niskich tarasów zalewowych i nadzalewowych, a w ich składzie dominują skały fliszowe. Wyjątek stanowi dolina Dunajca gdzie występują znaczne ilości tatrzańskich skał krystalicznych.

W Polsce północnej i centralnej - na Niżu Polskim najważniejsze są złoża o genezie lodowcowej (akumulacyjne moreny czołowe) i wodnolodowcowej (sandry, ozy) oraz rzecznej. W północnej części tego obszaru są to złoża żwirowo-piaszczyste zawierające głównie skały skandynawskie - utwory krystaliczne i wapienie z domieszką kwarcu i piaskowców. W części centralnej i południowej znaczny udział w utworach wodno-lodowcowych mają osady piaszczyste zawierające duże ilości skał lokalnych.

Według obowiązującego od 1 stycznia 2012 r. rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 22 grudnia 2011 r. w sprawie dokumentacji geologicznej złoża kopaliny, określających graniczne wartości parametrów definiujących złoże i jego granice, złoże kopaliny piaszczysto-żwirowej powinno mieć co najmniej 2,0 m miąższości, przy stosunku nadkładu do złoża nie większym niż 1,0 i zawartości pyłów nieprzekraczającej 15 %.

Stan geologicznych zasobów bilansowych kruszyw naturalnych, a także strukturę ich rozpoznania oraz stopień zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1.

Geologiczne zasoby bilansowe kruszyw naturalnych wg stanu na koniec 2012 roku wynosiły 17 735,14 mln t. Przyrost zasobów wyniósł 502,6 mln t, co stanowi 2,83 % zasobów dotychczas udokumentowanych. Po raz kolejny (od roku 2008) skala przyrostu jest wyjątkowo wysoka – w poprzednich latach zasoby zwiększały się o kilkadziesiąt do stu kilkudziesięciu milionów ton, czyli o ok. 1 % zasobów dotychczas udokumentowanych.

Przyrost zasobów nastąpił w wyniku:

• włączenia do bilansu zasobów kopalin 645 nowych złóż o łącznych zasobach wynoszących 641,9 mln t. W ubiegłym roku największą ilość zasobów: 124,4 mln t (37 nowych złóż) udokumentowano woj. dolnośląskim. W województwie tym ponad 70 %, czyli 89,3 mln t nowych zasobów znajduje się w złożach położonych w gminach Bolesławiec, Krotoszyce, Chojnów i Kąty Wrocławskie, z czego najwięcej w rejonie Ocic ok. 30 mln t (gm. Bolesławiec). Na drugim miejscu pod względem ilości nowych zasobów plasują się 124 złoża woj. łódzkiego, w których rozpoznano 101,6 mln t (w Woli Będkowskiej 6 złóż zawiera ok. 6,2 mln t). W woj. pomorskim w 41 nowych złożach udokumentowano 78 mln t (największe z nich to Częstkowo Pole A i Pole B o zasobach 27 mln t). Jedynie 6 złóż z zasobami około 1,7 mln t rozpoznano w województwie opolskim.
• weryfikacji i aktualizacji zasobów, związanych z powiększaniem obszaru złoża lub pogłębieniem jego zasięgu, aktualizacją zasobów po wieloletniej eksploatacji, z innym wykorzystaniem i przeznaczeniem w planach zagospodarowania gruntów, na których złoże zostało udokumentowane, czy też rozliczeniem zasobów po wydzieleniu nowych złóż dokumentowanych w obrębie złóż dawniej rozpoznanych. Największe zmiany zasobów zanotowano w złożach: Czatolin (+35,4 mln t) w woj. łódzkim, Kamionka Drahle 2 (+13,3 mln t) w podlaskim, Małuszów (+11,3 mln t) w lubuskim, Tokarnia (+12,6 mln t) w województwie świętokrzyskim oraz Ginawa (+8,5 mln t) w woj. zachdniopomorskim. Zasoby zmniejszone dodatkami dotyczyły m. in. złóż Wola Radłowska Grądy II-Brzeźnica i Wola Radłowska Grądy I (-16,9 mln t) w woj. małopolskim, Woliczno - Gudowo (-13,8 mln t.) w woj. zachodniopomorskim, Pieńsk (-10,5 mln t) i Dunino - zbiornik (-10,3 mln t.) w woj. dolnośląskim. Bilans ubytków i przyrostów zasobów określonych w dodatkach do dokumentacji, a także wynikających z bieżącej weryfikacji zasobów związanej z eksploatacją, dał razem przyrost zasobów wynoszący ok. 87,0 mln t.

Ubytki zasobów wynikaja z następujących powodów:

• wydobycia (184,7 mln t),
• skreślenia z krajowego bilansu zasobów 222 złóż kruszywa – łącznie około 41,2 mln t. Największą ilość zasobów skreślono ze złóż: Chociszewo - pole C, D i E (4,7 mln t) i Brójce II (2,4 mln t) w woj. lubuskim, Suków (4,6 mln t) w woj. świętokrzyskim, Lewkówka I (2,2 mln t) oraz Dobroń Duży (1 mln t) w łódzkim. W pozostałych przypadkach skreślono z bilansu zasoby rzędu od kilkunastu do kilkuset tysięcy ton.

Zwiększenie ilości zasobów w skali całego kraju było efektem wzrostu w większości województw. W poszczególnych województwach bilans zmian stanu zasobów (w tysiącach ton) w 2012 r. jest następujący:

przyrosty:					ubytki:
1.	woj. łódzkie	121 200		1.	woj. opolskie	-10 582
2.	woj. dolnośląskie	101 647		2.	woj. małopolskie	-8 071
3.	woj. mazowieckie	54 636			Bałtyk	-279
4.	woj. pomorskie	53 797
5.	woj. wielkopolskie	45 272
6.	woj. podlaskie	32 616
7.	woj. warmińsko-mazurskie	26 889
8.	woj. podkarpackie	23 982
9.	woj. lubelskie	18 756
10.	woj. zachodniopomorskie	16 127
11.	woj. śląskie	9 933
12.	woj. lubuskie	8 415
13.	woj. świętokrzyskie	7 844
14.	woj. kujawsko-pomorskie	403
15.	woj. łódzkie	124 200
	Razem przyrosty (+)	521 517			Razem ubytki (-)	-18 932

Najwięcej złóż znajduje się obecnie w województwach: mazowieckim (1 198), wielkopolskim (1 031), lubelskim (840), łódzkim (804) i podkarpackim (766).

Największą ilość zasobów rozpoznano natomiast w województwach: dolnośląskim (2 195 mln t), małopolskim (1 859 mln t), opolskim (1 410 mln t), podkarpackim (1 292 mln t) i podlaskim (1 284 mln t).

Zasoby złóż rozpoznanych szczegółowo (A, B i C₁) wynoszą 9 735,38 mln t i stanowią obecnie 54,9 % ogólnej ilości zasobów, a 45,1 % zasobów jest w złożach rozpoznanych wstępnie (C₂). Zasoby złóż zagospodarowanych wynoszące 5 355,1 mln t stanowią 30,2 % wszystkich zasobów; 11 097,4 mln t (62,6 %,) występuje w złożach niezagospodarowanych, natomiast w złożach, których eksploatacji zaniechano znajduje się 1 282,7 mln t, czyli 7,2 % zasobów.

Zasoby przemysłowe wynosiły w 2012 r. 3 496,21 mln t i wzrosły w stosunku do roku ubiegłego o 465,5 mln t. Zasoby przemysłowe ustanowione dla złóż zagospodarowanych 3 053,6 mln t stanowią 57 % ich udokumentowanych zasobów.

Wydobycie naturalnych piasków i żwirów ze złóż wyniosło w 2012 roku 184,7 mln t. W stosunku do roku poprzedniego eksploatacja zmalała o 64 mln t, czyli o 25,7 %. Spadek wydobycia nastąpił we wszystkich województwach. Ubiegły rok przerwał trend wzrostowy eksploatacji (wyjątek w 2009 r. – spadek o 6 %), co wiąże się ze zmniejszeniem inwestycji drogowych, pochłaniających ogromną część kruszyw. W poszczególnych województwach bilans zmian wydobycia w 2012 r. jest następujący:

Wydobycie w stosunku do 2011r. (tys. t)		%
woj. mazowieckie	-13 269	-46,1
woj. kujawsko-pomorskie	-9 911	-67,2
woj. dolnośląskie	-7 771	-35,9
woj. warmińsko-mazurskie	-6 215	-31,6
woj. podlaskie	-6 021	-29,4
woj. małopolskie	-5 741	-27,4
woj. lubuskie	-2 785	-30,6
woj. zachodniopomorskie	-2 402	-19,6
woj. wielkopolskie	-2 231	-15,9
woj. śląskie	-2 014	-24,5
woj. opolskie	-1 558	-19,1
woj. podkarpackie	-1 359	-5,6
woj. lubelskie	-1 054	-12,8
woj. świętokrzyskie	-625	-19,1
woj. pomorskie	-580	-4,7
Bałtyk	-290	-51,0
woj. łódzkie	-141	-0,6
Ogółem	-63 967	-25,7

Naturalne piaski i żwiry wydobywane są również podczas eksploatacji złóż węgla brunatnego. Ze złóż nieudokumentowanych, podczas eksploatacji złoża Bełchatów w 2012 r. z pól Bełchatów i Szczerców wydobyto łącznie 121 tys. t piasków i pospółek.

 

Stopień rozpoznania zasobów i stan ich zagospodarowania, a także wielkość wydobycia z poszczególnych złóż zestawiono w tabeli 2.

Opracowali: Wojciech Miśkiewicz, Dariusz Brzeziński, Janina Dyląg, Alina Piotrowska

źródło: pig