Solanki, wody lecznicze i termalne

 

 

 

 

 

 

Solanki, wody lecznicze i termalne

Uwzględniając szczególne walory niektórych wód podziemnych, wynikające z ich mineralizacji i właściwości fizyko-chemicznych, ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. - Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. Nr 163, poz. 981) w art. 5 zalicza solanki, wody lecznicze i wody termalne (w odróżnieniu od zwykłych wód podziemnych) do kopalin.

W ubiegłych latach liczbę złóż solanek, wód leczniczych i termalnych określało rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 lutego 2006 r. w sprawie złóż wód podziemnych zaliczonych do solanek, wód leczniczych i termalnych oraz złóż innych kopalin leczniczych, a także zaliczenia kopalin pospolitych z określonych złóż lub jednostek geologicznych do kopalin podstawowych (Dz. U. Nr 32, poz. 220, ze zm.). Obecnie, po rezygnacji z ww. aktu wykonawczego, do solanek, wód leczniczych i termalnych zalicza się wszystkie wody podziemne spełniające wymagania określone ustawą Prawo geologiczne i górnicze, przy czym w rozumieniu ustawy (art. 203 ust. 1) złoża solanek, wód leczniczych i termalnych, które na podstawie dotychczasowych przepisów zostały uznane za kopaliny, nadal nimi pozostają.

Solanka: do solanek zalicza się wody podziemne o zawartości rozpuszczonych stałych składników mineralnych wynoszącej co najmniej 35 g/dm³. Rozporządzenie Rady Ministrów do solanek zalicza jedynie wody ze złoża w miejscowości Łapczyca, w województwie małopolskim. Solanki te, występujące w piaskowcach miocenu, są wykorzystywane do produkcji soli leczniczej i solanki kąpielowej. Wody o podobnym składzie chemicznym (silnie zmineralizowane wody typu Cl-Na lub Cl-Na-Ca) występują powszechnie, zwłaszcza na Niżu Polskim, na dużych głębokościach, przeważnie rzędu kilku tysięcy metrów.

Woda lecznicza: wodami leczniczymi określa się wody podziemne nie zanieczyszczone pod względem chemicznym i mikrobiologicznym, o naturalnej zmienności cech fizycznych i chemicznych, spełniające co najmniej jeden z następujących warunków:

• zawartość rozpuszczonych składników mineralnych stałych – nie mniej niż 1000 mg/dm³,
• zawartość jonu żelazawego – nie mniej niż 10 mg/dm³ (wody żelaziste),
• zawartość jonu fluorkowego – nie mniej niż 2 mg/dm³ (wody fluorkowe),
• zawartość jonu jodkowego – nie mniej niż 1 mg/dm³ (wody jodkowe),
• zawartość siarki dwuwartościowej – nie mniej niż 1 mg/dm³ (wody siarczkowe),
• zawartość kwasu metakrzemowego – nie mniej niż 70 mg/dm³ (wody krzemowe),
• zawartość radonu – nie mniej niż 74 Bq (wody radonowe),
• zawartość dwutlenku węgla niezwiązanego – nie mniej niż 250 mg/dm³ (250-999 mg/dm³ wody kwasowęglowe, ≥ 1000 mg/dm³ szczawa),

Większość wód leczniczych występuje w uzdrowiskach i miejscowościach zgrupowanych w południowej części Polski, obejmującej Sudety i Karpaty wraz z zapadliskiem przedkarpackim. Znajduje się tu ponad 70 % uzdrowisk i miejscowości z wodami leczniczymi. Ponadto, wody lecznicze w większym nagromadzeniu występują na Pomorzu Zachodnim oraz w kilkunastu miejscach na pozostałej części Niżu Polskiego. Wody lecznicze wykorzystywane są powszechnie do celów balneologicznych (kąpiele, inhalacje, kuracja pitna), do celów rozlewniczych (m.in. Krynica-Zdrój, Muszyna, Piwniczna-Zdrój, Wysowa, Polanica-Zdrój, Busko-Zdrój) oraz do wytwarzania produktów zdrojowych takich jak sole, ługi, szlamy, preparaty farmaceutyczne (m.in. Ciechocinek, Dębowiec, Iwonicz-Zdrój, Rabka-Zdrój).

Zmineralizowane wody podziemne (o mineralizacji powyżej 1 000 mg/dm³, Słownik hydrogeologiczny, 2002) i wody swoiste, nie uznane za lecznicze, występują na obszarze Polski stosunkowo powszechnie, na różnych głębokościach, przeważnie głębiej niż poziomy wód zwykłych. Zmienność budowy geologicznej i warunków hydrogeologicznych powoduje znaczne zróżnicowanie składu chemicznego tych wód (fig. 1), wśród których wyróżnia się:

• silnie zmineralizowane wody chlorkowe, głównie typu Cl-Na, (J), (S), (termalne),
• wody wodorowęglanowe, głównie typu HCO₃-Ca-(Mg), (Fe), (CO₂)
• wody swoiste o różnym stopniu zmineralizowania (Fe, F, J, S, H₂SiO₃, Rn, termalne).

Fig. 1. Występowanie poszczególnych typów chemicznych wód leczniczych i zmineralizowanych (wg Paczyński, 2002; wersja uproszczona)

Woda termalna: do wód termalnych zalicza się wody podziemne występujące we wszystkich jednostkach geologicznych (ze wszystkich złóż), posiadające na wypływie z ujęcia temperaturę co najmniej 20^oC, z wyjątkiem wód odprowadzanych z odwodnienia czynnych zakładów górniczych i odwodnienia nieczynnych wyrobisk.

Wody termalne w Polsce występują na znacznej części Niżu Polskiego w rozległych zbiornikach o regionalnym znaczeniu, a także w Karpatach i na ich przedgórzu oraz w Sudetach, gdzie złoża mają charakter niewielkich basenów (Podhale) lub są ograniczone do stref tektonicznych (fig. 2).

Fig. 2. Występowanie wód termalnych w Polsce (wg Płochniewski, 1994; wersja uproszczona z uzupełnieniami autorów)

W obrębie Niżu Polskiego najbardziej perspektywiczne do wykorzystania są wody termalne z utworów kredy dolnej i jury dolnej, występujące w obrębie rozległych zbiorników hydrogeologicznych. W Karpatach wody termalne występują w utworach kredy oraz paleogenu i neogenu, a także w utworach triasowych niecki podhalańskiej – śródgórskiego basenu, charakteryzującego się niewielką powierzchnią i dużym zaangażowaniem tektonicznym. Na przedgórzu Karpat wody termalne występują w utworach kambryjskich, dewońsko-karbońskich, jurajskich, kredowych i mioceńskich. Na obszarze sudeckim najbardziej perspektywiczny jest poziom wodonośny w utworach karbonu w rejonie Jeleniej Góry (Cieplice Śląskie-Zdrój). Ponadto wody termalne występują m.in. w Lądku-Zdroju, Dusznikach-Zdroju oraz położonym na wschód od Sudetów Grabinie k. Niemodlina. Wody termalne są wykorzystywane do celów grzewczych, rekreacyjnych i balneologicznych.

Solankami, wodami leczniczym i termalnymi nie są wody pochodzące z odwadniania wyrobisk górniczych.

Prezentowany bilans za 2012 r. zawiera dane o zasobach eksploatacyjnych i zasobach dyspozycyjnych oraz o wielkości wydobycia wód podziemnych zaliczonych do kopalin (solanek, wód leczniczych i wód termalnych). Zestawienie bilansowe opracowano dla poszczególnych złóż solanek, wód leczniczych i termalnych zarejestrowanych w bazach danych MIDAS oraz Bank HYDRO MINERALNE, na podstawie sprawozdań użytkowników tych złóż, które wpłynęły do Państwowego Instytutu Geologicznego-Państwowego Instytutu Badawczego w Warszawie do dnia 31.03.2013 r. Bilans zasobów zestawiono zarówno w podziale regionalnym na jednostki hydrogeologiczne wg Paczyńskiego i Płochniewskiego (1996) (tab. 1) jak i wojewódzkim (tab. 2).

W 2012 r. liczba złóż wód podziemnych zaliczonych do kopalin wynosiła 121, a zasoby eksploatacyjne ujęć tych wód udokumentowano w ilości 5 346,57 m³/h. W rozpatrywanym okresie Minister Środowiska oraz właściwi miejscowo marszałkowie województw przyjęli/zatwierdzili następujące dokumentacje hydrogeologiczne, sporządzone w celu ustalenia zasobów eksploatacyjnych ujęć wód leczniczych i termalnych:

• „Dodatek nr 1 do dokumentacji hydrogeologicznej dla ustalenia zasobów eksploatacyjnych wód termalnych w otworze Bukowina Tatrzańska PIG/PNIG-1”, który opracowano w związku ze stwierdzeniem rozbieżności w parametrach eksploatacyjnych otworu w porównaniu z ustaleniami dokumentacji pierwotnej.
• „Dodatek nr 1 do dokumentacji hydrogeologicznej ustalającej zasoby eksploatacyjne ujęcia wód termalnych z otworu Białka Tatrzańska GT-1 w miejscowości Białka Tatrzańska”, który opracowano w związku ze stwierdzeniem istotnych rozbieżności w parametrach eksploatacyjnych otworu w porównaniu z ustaleniami dokumentacji pierwotnej.
• „Dodatek nr 1 do dokumentacji hydrogeologicznej ustalającej zasoby eksploatacyjne ujęcia wód leczniczych Dobrowoda G-1 w miejscowości Dobrowoda”, opracowany w związku ze zmianą rzędnej dynamicznego zwierciadła wody w otworze oraz zmianą typu i mineralizacji wody leczniczej.
• „Dodatek nr 2 do dokumentacji geologicznej zawierającej ustalenia zasobów leczniczych wód podziemnych dla ujęć Róża III i Róża IV w miejscowości Horyniec-Zdrój”, sporządzony w wyniku konieczności zaktualizowania ustaleń wcześniejszych dokumentacji.
• „Dokumentację hydrogeologiczną ustalającą zasoby eksploatacyjne ujęć wód leczniczych 11, 14, 16, 19a z utworów jurajskich w Ciechocinku”, opracowaną w celu aktualizacji zasobów eksploatacyjnych istniejących od lat ujęć.
• „Dodatek nr 1 do dokumentacji hydrogeologicznej ustalające zasoby eksploatacyjne ujęcia wód leczniczych Las Winiarski I z utworów kredy górnej w miejscowości Las Winiarski”, opracowany w związku z rozbudową ujęcia o nowy otwór eksploatacyjny LW-2.
• „Dodatek nr 1 do dokumentacji hydrogeologicznej ustalający zasoby eksploatacyjne ujęcia wód leczniczych (żelazistych) Nałęczów ujmowanych ze studni głębinowej Barbara i źródła Żelaziste-Celińskiego”, opracowany w związku z weryfikacją ustaleń dotychczasowych dokumentacji.
• „Dokumentację hydrogeologiczną ustalającą zasoby eksploatacyjne ujęć wód leczniczych z utworów trzeciorzędowych Piwniczanki ZBNWM Sp. Pracy w Piwnicznej-Zdroju”, opracowaną w celu aktualizacji zasobów eksploatacyjnych ujęć P-1, P-2, P-5, P-6, P-7, P-8, P-9, P-11 i P-14.
• „Dokumentację hydrogeologiczną zlikwidowanej studni Jakub z wodą leczniczą w Piwnicznej-Zdroju”, wykonaną na skutek likwidacji nieużytkowanego od lat ujęcia wód leczniczych.
• „Dokumentację hydrogeologiczną ustalającą zasoby eksploatacyjne otworu wiertniczego RZ-7 ujmującego wody lecznicze z utworów trzeciorzędowych (eoceńskich) w miejscowości Rymanów-Zdrój”, ustalającą zasoby eksploatacyjne nowego ujęcia w obrębie udokumentowanego wcześniej złoża wód leczniczych.
• „Dokumentację hydrogeologiczną ustalającą zasoby eksploatacyjne ujęcia wód termalnych z utworów jury dolnej w otworze Tarnowo Podgórne GT-1”, ustalającą zasoby eksploatacyjne ujęcia GT-1, udostępniającego nowe, dotychczas nieudokumentowane, złoże wód termalnych.
• „Dokumentację hydrogeologiczną ustalającą zasoby eksploatacyjne wody leczniczej z utworów kredowych otworów W-1 i W-2 oraz źródeł Kamila i Marta w Uzdrowisku Wapienne”, opracowaną w związku z aktualizacją ustaleń dokumentacji archiwalnych.
• „Dokumentację hydrogeologiczną ustalająca zasoby eksploatacyjne ujęcia wód leczniczych nr 3 – źródło Królowej Jadwigi z utworów górnej jury na terenie miasta Inowrocławia”, ustalającą zasoby eksploatacyjne otworu, udostępniającego nowe, dotychczas nieudokumentowane, złoże wód leczniczych.
• „Dokumentację hydrogeologiczną ustalająca zasoby eksploatacyjne ujęcia wód leczniczych IL-1 – źródło solankowe z utworów górnej jury na terenie miasta Inowrocławia”, ustalającą zasoby eksploatacyjne otworu, udostępniającego nowe, dotychczas nieudokumentowane, złoże wód leczniczych.
• „Dokumentację hydrogeologiczną ustalającą zasoby eksploatacyjne ujęcia wód termalnych w Kleszczowie wraz z określeniem warunków wtłaczania wód wykorzystanych do górotworu”, ustalającą zasoby eksploatacyjne ujęcia GT-1, udostępniającego nowe, dotychczas nieudokumentowane, złoże wód termalnych wraz z określeniem warunków wtłaczania wód wykorzystanych otworem chłonnym (GT-2).
• „Dokumentację hydrogeologiczną ustalającą zasoby eksploatacyjne ujęcia wód termalnych z poziomu dolnojurajskiego w Lidzbarku Warmińskim”, ustalającą zasoby eksploatacyjne ujęcia GT-1, udostępniającego nowe, dotychczas nieudokumentowane, złoże wód termalnych.
• „Dodatek do dokumentacji ujęcia termalnej wody mineralnej z utworów jury dolnej w otworze Swarzędz IGH-1 w Poznaniu”, opracowany w związku z przystosowaniem do eksploatacji nieużytkowanego dotychczas hydrogeologicznego otworu badawczego.
• „Dokumentację hydrogeologiczną ustalającą zasoby eksploatacyjne ujęcia wód termalnych w Toruniu wraz z określeniem warunków wtłaczania wód wykorzystanych do górotworu”, ustalającą zasoby eksploatacyjne ujęcia TG-1, udostępniającego nowe, dotychczas nieudokumentowane, złoże wód termalnych wraz z określeniem warunków wtłaczania wód wykorzystanych otworem chłonnym (TG-2).
• „Dokumentację hydrogeologiczną ustalającą zasoby eksploatacyjne wód leczniczych ujętych otworem GZ-1 z utworów jurajskich i ujętych otworem GZ-2 z utworów kredowych w Gołdapi”, ustalającą zasoby eksploatacyjne dwóch otworów, udostępniających nowe, dotychczas nieudokumentowane, złoże wód leczniczych.
• „Dodatek do dokumentacji hydrogeologicznej zasobów eksploatacyjnych wód leczniczych ujętych otworami IN-1, IN-2, IN-3 w Muszynie”, sporządzony w związku z odwierceniem otworu IN-1 bis w miejsce zlikwidowanego ujęcia IN-1.

W 2012 r. Minister Środowiska przyjął jedną dokumentację ustalającą zasoby dyspozycyjne wód podziemnych zaliczonych do kopalin:

„Dodatek do dokumentacji hydrogeologicznej zasobów wód termalnych niecki podhalańskiej z uwzględnieniem transgranicznego przepływu wód”, który weryfikuje ustalone dotychczas zasoby dyspozycyjne wód termalnych tego rejonu.

Pobór solanek, wód leczniczych i termalnych w 2012 r. wynosił 9 134 029,99 m³ i w porównaniu z rokiem poprzednim uległ zwiększeniu o 1 071 192,73 m³.

Uwaga: Przy zestawianiu poboru, w przypadku źródeł i samowypływów z ujęć wód podziemnych, podano tylko ilość wody wykorzystanej, a nie całkowitą ilość wody wypływającej z ujęcia.

Opracowali: L. Skrzypczyk, J. Sokołowski

 

źródło: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy