Sól kamienna

 

 

 

 

 

 

Sól kamienna

Sole kamienne występują w Polsce w obrębie dwóch formacji salinarnych: mioceńskiej i cechsztyńskiej.

Złoża soli formacji mioceńskiej, zlokalizowane w zapadlisku przedkarpackim głównie blisko brzegu nasunięcia karpackiego od Śląska poprzez Wieliczkę i Bochnię w kierunku wschodniej granicy Polski, były najwcześniej rozpoznane i zagospodarowane. Eksploatację ich zakończono 1996 r., kiedy zaprzestano wydobycia w kopalni Wieliczka. Udokumentowane zasoby bilansowe złóż soli mioceńskich wynoszą ponad 4,36 mld t, co stanowi 5,13 % krajowych bilansowych zasobów soli kamiennej. Złożona budowa geologiczna tych złóż (dominują złoża fałdowe i fałdowo-pokładowe, jedynie złoże Rybnik-Żory-Orzesze jest złożem pokładowym w rowie tektonicznym), zmienna jakość soli oraz zagrożenia wodne i gazowe powodują znikomą obecnie opłacalność pozyskiwania z nich soli, a historyczne kopalnie (Wieliczka, Bochnia) funkcjonują jako obiekty muzealne i turystyczno-rekreacyjne.

Podstawowym źródłem soli jest obecnie cechsztyńska formacja solonośna, rozciągająca się na 2/3 obszaru Polski, głównie na terenie Niżu Polskiego. W występującym tu w późnym permie epikontynentalnym basenie ewaporatowym powstały osady solne o łącznej grubości ponad 1 000 m. Pokładowe wystąpienia soli kamiennej udokumentowano do głębokości do 1 000 m na obrzeżu tego zbiornika, na wyniesieniu Łeby oraz w strefie przedsudeckiej. Zasoby bilansowe tych złóż oceniane są na blisko 25 mld t, co stanowi 29,4 % krajowych zasobów soli. Z kolei w osiowej części basenu (Polska centralna), utwory solne przykryte nadkładem grubości do 7 km, zostały lokalnie wypiętrzone tworząc pas wysadowych struktur solnych, rozciągający się od Wolina po okolice Bełchatowa. W szeregu najpłycej występujących struktur udokumentowano złoża soli kamiennej i potasowo-magnezowych. Udokumentowane zasoby bilansowe wysadowych złóż soli cechsztyńskich wynoszą blisko 56 mld t, co stanowi 65,5 % zasobów krajowych. Ze złóż cechsztyńskich pochodzi całość ujmowanego w zestawieniu (tabela 2) krajowego wydobycia soli kamiennej (pomijając wydobycie ze soli z pola Kazimierzów w nadkładzie złoża rud miedzi Sieroszowice).

Pokładowe złoża cechsztyńskiej soli kamiennej udokumentowano w nadkładzie złóż rud miedzi na monoklinie przedsudeckiej (np. złoże Sieroszowice). W udokumentowanym tu złożu wydobycie soli z pokładu najstarszej soli kamiennej prowadzi się aktualnie w ramach prac rozpoznawczych i udostępniających.

Pokładowe złoża soli kamiennej dokumentuje się do głębokości 1 200 m, przy minimalnej miąższości serii złożowej (wraz z przerostami) wynoszącej 30 m i minimalnej średniej ważonej zawartości NaCl (wraz z przerostami) równej 80 %. Dla złóż wysadowych przyjmuje się głębokość dokumentowania 1 400 m, przy minimalnej odległości stropu złoża soli od powierzchni zwierciadła solnego (półka ochronna) wynoszącej 150 m. Pozostałe parametry przyjmowane są jak dla złóż pokładowych. Obecnie złoża soli coraz częściej wykorzystywane są jako wyjątkowo korzystne obiekty geologiczne do budowy w ich obrębie operacyjnych kawernowych magazynów ropy naftowej, gazu ziemnego i paliw (np. funkcjonujące jako magazyny złoża Moglino II [gaz] i Góra [paliwa] oraz rozpoczęta w 2009 roku budowa kawernowego magazynu gazu w złożu Mechelinki), a także bezpiecznych podziemnych składowisk niebezpiecznych odpadów.

Udokumentowane bilansowe, pozafilarowe zasoby geologiczne soli kamiennej wynoszą blisko ponad 84,95 mld t i w stosunku do roku poprzedniego zmniejszyły się o 25 mln t (0,03 % zasobów krajowych). Zasoby przemysłowe wzrosły, pomimo strat związanych z wydobyciem dotychczas eksploatowanych czynnych złóż, o 187,16 mln t w stosunku do roku poprzedniego (dzięki wzrostowi zasobów w złożach Góra i Mogilno I), zaś zasoby pozabilansowe nie uległy zmianie.

W 2010 roku zasoby prognostyczne permskiej soli kamiennej (do głębokości 2 000 m) oszacowano w obrębie 12 obiektów na 192,46 mld t, zaś zasoby perspektywiczne na 2,062 mld t⁽¹⁾. Zasoby prognostyczne mioceńskiej soli kamiennej w 3 rejonach (do głębokości 1 000-1 500 m) wynoszą 2,45 mld t, zaś perspektywiczne w rejonie Pogórskiej Woli (do głębokości 1 500-2 000 m) oszacowano na 44 mln t. Łączne zasoby prognostyczne soli kamiennej w Polsce wynoszą 194,904 mld t, a perspektywiczne – 2,062 mld t.

Występowanie złóż soli kamiennej w Polsce przedstawiono na mapie.

Aktualny stan zasobów soli kamiennych oraz stopień ich rozpoznania i zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1. Dane obejmują zasoby poza filarami ochronnymi.

W 2012 roku wydobyto 2 762 tys. t soli z kopalń pozyskujących solankę metodą otworową (Góra, Mogilno I i II – wzrost wydobycia o 1,6 %), co stanowiło 70,4 % krajowego wydobycia soli, oraz 566 tys. t soli kruszonej z kopalni Kłodawa (14,43 % krajowego wydobycia soli; spadek wydobycia o ponad 23,4 % w stosunku do 2011 r.). Ze złoża Mechelinki wydobyto 595 tys. t (17,19 % krajowego wydobycia soli) w postaci solanki w całości zrzuconej do Zatoki Puckiej. W kopalni rud miedzi Sieroszowice, w trakcie prac przygotowawczych i rozpoznawczych oraz drążenia szybu SW-IV urobiono z zasobów szacunkowych złoża soli Sieroszowice łącznie 523,8 tys. t soli kamiennej (co oznacza wzrost wydobycia o ok. 6 % w stosunku do 2011 r.), zaś zagospodarowano 500,057 tys. t.

„Zakład Odsalania Dębieńsko” Sp. z o.o., utylizujący zasolone wody kopalniane z kopalń węgla kamiennego, wyprodukował w 2012 r. 73 240 t soli warzonej (spadek produkcji o 15,5 % w stosunku do 2011 r,. kiedy wyprodukowano 86 622 t).

Stopień rozpoznania zasobów, a także stan zagospodarowania poszczególnych złóż zestawiono w tabeli 2.

Opracował: Grzegorz Czapowski

 

źródło: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy