Surowce ilaste ceramiki budowlanej

 

 

 

 

 

 

Surowce ilaste ceramiki budowlanej

Podstawowymi surowcami do produkcji ceramiki budowlanej są różnorodne skały ilaste, które zarobione wodą tworzą plastyczną masę - poddającą się formowaniu oraz piaski zwane schudzającymi, które dodaje się do surowca ilastego dla polepszenia właściwości masy ceramicznej. Uformowane i wypalone wyroby muszą posiadać odpowiednie cechy fizyczne i techniczne określone przez normy. Surowce ilaste i nieilaste (schudzające) często występują razem w jednym złożu, tworząc pokłady lub przewarstwienia, albo w formie samodzielnych nagromadzeń.

Asortyment ceramicznych wyrobów budowlanych obejmuje przede wszystkim: cegły i pustaki ceramiczne, dachówki, płytki, kształtki i cegły klinkierowe, bruki ceramiczne. Surowiec z niektórych złóż jest wykorzystywany także do produkcji szkliwionych płytek ceramicznych, wyrobów kamionkowych, galanterii ceramicznej i innych.

Surowce do produkcji ceramiki budowlanej właściwości plastyczne i zdolność formowania zawdzięczają zawartości minerałów ilastych. Ich ilość jest różna w różnych skałach. W lessach wynosi zaledwie kilka procent, a w iłach może dochodzić do 100 %. Zazwyczaj w typowych surowcach jest to ok. 40 - 60 %. Pozostałe składniki to głównie piasek i pył kwarcowy, skalenie, kalcyt i dolomit w surowcach wapnistych, minerały żelaza, miki i substancja organiczna. Rzadko są spotykane skały ilaste zbudowane z jednego minerału, najczęściej składają się z kilku rodzajów minerałów ilastych: kaolinitu, illitu, montmorylonitu i chlorytów, występujących w zmiennych proporcjach obok siebie.

Zgodnie z załącznikiem 11 do rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie dokumentacji geologicznej złoża kopaliny z dn. 22 grudnia 2011 r. (Dz. U. Nr 291, poz. 1712) , w którym określono graniczne wartości parametrów definiujących złoże i jego granice, dla złóż kopalin ilastych ceramiki budowlanej określono następujące parametry: maksymalna głębokość dokumentowania – do głębokości możliwej eksploatacji, minimalna miąższość złoża – 2 m, maksymalny stosunek grubości nadkładu do miąższości złoża – 0,5 , maksymalna zawartość ziaren o średnicy powyżej 2 mm – 1 %, maksymalna zawartość marglu w ziarnach o średnicy powyżej 0,5 mm – 0,4 %, minimalna skurczliwość wysychania – 6 %. Powyższe wartości parametrów nie zmieniły się w stosunku do wcześniej obowiązujących „kryteriów bilansowości” (obowiązywały od 1.01.2002 r. do 31.12.2011 r.).

Surowce do produkcji ceramiki budowlanej występują na terenie całego kraju. Reprezentują zróżnicowane genetycznie i wiekowo utwory geologiczne. Największe znaczenie mają złoża czwartorzędowe, trzeciorzędowe, jurajskie i triasowe. Z surowców wieku czwartorzędowego do najważniejszych należą iły i mułki zastoiskowe występujące głównie na północy i w centrum kraju. Wykorzystywane są także, lessy, gliny lodowcowe, gliny aluwialne i zwietrzelinowe, piaski. Spośród kopalin wieku trzeciorzędowego najważniejsze są iły zaliczane do tzw. serii poznańskiej występujące na obszarze południowo-zachodniej i centralnej Polski oraz iły serii krakowieckiej występujące w Polsce południowo-wschodniej w obrębie zapadliska przedkarpackiego. W obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich, w regionie częstochowskim i na Opolszczyźnie, eksploatowane są głównie złoża jurajskie i triasowe. Na mapie przedstawiono rozmieszczenie złóż surowców ceramiki budowlanej.

Stan zasobów surowców ilastych ceramiki budowlanej oraz stopień ich rozpoznania i zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1.

Geologiczne zasoby bilansowe surowców ceramiki budowlanej na koniec 2012 roku wynosiły ogółem 2 031,89 mln m³ (co odpowiada ok. 4 063,78 mln t). W stosunku do 2011 roku nastąpił przyrost zasobów bilansowych o 9,54 mln m³ (tj. ok. 19,08 mln t), czyli 0,47 %.

W bilansie ujęto 8 nowych złóż, są to: „Borów II” w woj. lubelskim, „Rakszawa-Pikor” w woj. podkarpackim, „Filipy”, „Wyszyna Fałkowska II” i „Wyszyna Fałkowska III” w woj. świętokrzyskim, „Marcinowo” i „Sypitki” w woj. warmińsko-mazurskim, „Rojów 2” w woj. wielkopolskim. Ogółem zatwierdzono 0,698 mln m3 zasobów bilansowych. W złożach „Filipy” i „Wyszyna Fałkowska II” zatwierdzono także zasoby pozabilansowe - odpowiednio: 0,369 i 0,035 mln m³.

Skreślono z bilansu 16 złóż: „Lisów II” w woj. lubelskim, „Kalinów I”, „Mniszków” i gliny czwartorzędowe występujące nad piaskami szklarskimi w złożu „Unewel-Wschód” w woj. Łódzkiem, „Mokre II” w woj. mazowieckim, „Pniów - Bera VII”, „Rożniaty-Piątek V” i „Zarzecze 1” w woj. podkarpackim, „Alina”, „Buków II”, „Grodzisko”, „Łąka-II” (scalone ze złożem „Łąka”) oraz „Pacanów 3” w woj. śląskim, „Wyszyna Fałkowska”, „Wyszyna Machorowska I” w woj. świętokrzyskim oraz „Guzy II” w woj. warmińsko-mazurskim. W złożach tych znajdowało się 1,07 mln m³ zasobów według stanu na rok ubiegły. W większości przypadków przyczyną zaniechania eksploatacji i wykreślenia złoża z bilansu było wyczerpanie możliwych do wydobycia zasobów oraz zła jakość kopaliny.

W wyniku opracowania dodatków do dokumentacji geologicznej istotne ubytki zasobów nastąpiły w złożach: Rzezawa (-8,928 mln m³), Gnaszyn (-0,595), Parlice Wiekie (-0,501), Czerwone Osiedle (-0,457). Natomiast znaczące przyrosty zasobów odnotowano w złożach: Wola Rzędzińska (11,938 mln m³), Tadeuszów Rudzienko (11 896), Patoka (216).

Z ogólnej wielkości zasobów bilansowych: 13,4 % stanowią zasoby złóż zagospodarowanych, 71,0 % stanowią zasoby złóż nie zagospodarowanych (z tego 11,6 % w złożach rozpoznanych szczegółowo i 59,4 % w złożach rozpoznanych wstępnie) i 15,6 % zasoby złóż zaniechanych.

Spośród liczby 1235 złóż surowców ceramiki budowlanej: 20,6 % stanowią złoża zagospodarowane (w tym: 12,8 % złoża czynne, a 7,8 % złoża eksploatowane okresowo), 25,4 % złoża nie zagospodarowane (w tym 19,5 % złoża rozpoznane szczegółowo i 5,9 % złoża rozpoznane wstępnie), 54,0 % złoża zaniechane.

Zasoby udokumentowane szczegółowo w kategoriach rozpoznania A+B i C₁ stanowią 34,6 % ogółu zasobów bilansowych. Pozostałe zasoby są rozpoznane wstępnie w kat. C₂. Ponad połowę zasobów w kategorii C2 - 54,7 %, stanowią zasoby udokumentowane w nadkładzie nieeksploatowanego złoża węgla brunatnego „Legnica-p. Wschodnie” (727 650 tys. m3 iłów).

Zasoby przemysłowe zostały określone dla 140 złóż i wynoszą ogółem 147,26 mln m³ (tj. ok. 294,52 mln t), co stanowi ok. 50,5 % zasobów bilansowych tych złóż. W porównaniu do 2011 roku nastąpił ubytek zasobów przemysłowych o 14,15 mln m³ (8,8 %) przede wszystkim na skutek aktualizacji zasobów.

Wydobycie w 2012 roku wyniosło 1,83 mln m³ (ok. 3,66 mln t). W stosunku do roku ubiegłego było niższe o 0,474 mln m³, czyli 20,5 %.

Stan geologicznych zasobów bilansowych, stan rozpoznania i zagospodarowania oraz wielkość wydobycia dla poszczególnych złóż zestawiono w tabeli 2.

Opracował: Wojciech Szczygielski

 

źródło: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy