Surowce ilaste do produkcji kruszywa lekkiego
Surowce ilaste do produkcji kruszywa lekkiego
Występujące w Polsce kopaliny ilaste do wytwarzania kruszyw ceramicznych można podzielić na dwa rodzaje:
- do produkcji keramzytu (glińca),
- do produkcji glinoporytu (agloporytu).
Keramzyt produkuje się z surowców wyróżniających się zdolnością do termicznego pęcznienia. Charakteryzujący tą zdolność współczynnik pęcznienia powinien wynosić co najmniej 2,5, a pożądany jest rzędu 5 i więcej. Proces produkcji polega na wypaleniu odpowiednio przygotowanego i zgranulowanego surowca w temperaturze 1 050-1 300°C. W trakcie procesu wypalania granule zwiększają swoją objętość, a zewnętrzna otoczka ulega nadtopieniu. W ten sposób otrzymujemy porowate, lekkie kruszywo ceramiczne, o niskiej nasiąkliwości, wysokiej izolacyjności cieplnej i dużej odporności na różne czynniki. Keramzyt stosowany jest m.in.: w budownictwie, drogownictwie, ogrodnictwie i rolnictwie.
Iły do produkcji keramzytu udokumentowano w 8 złożach z których 2 są eksploatowane. W Budach Mszczonowskich na Mazowszu eksploatuje się iły plioceńskie, a w Gniewie na Pomorzu czwartorzędowe iły zastoiskowe. Do 1995 roku keramzyt produkowano także z oligoceńskich iłów septariowych ze złoża „Bukowo (Szczecin-Płonia)” w Szczecinie. Zazwyczaj surowiec do produkcji keramzytu nadaje się także do produkcji ceramicznych wyrobów budowlanych: cegły, pustaków ceramicznych.
Do produkcji glinoporytu stosuje się surowce nie pęczniejące - współczynnik pęcznienia nie przekracza 1,0. Proces produkcji polega na wypaleniu zgranulowanej mieszanki surowca ilastego z palnymi dodatkami. Dodatki w wyniku wypalenia poryzują materiał. Otrzymany spiek jest następnie rozkruszany. Uzyskane w ten sposób kruszywo cechuje znaczna porowatość otwarta i stosunkowo niska gęstość. Było ono stosowane głównie w budownictwie do produkcji betonów, prefabrykatów betonowych i pustaków. Obecnie nie produkuje się glinoporytu i nie eksploatuje się złóż tej kopaliny.
Surowce glinoporytowe występują pospolicie na terenie kraju. Wymagania jakościowe jakie powinna spełniać kopalina tego typu, są generalnie niskie - niższe nawet niż stawiane surowcom do produkcji prostych, grubościennych wyrobów ceramiki budowlanej. Większość udokumentowanych złóż reprezentuje czwartorzędowe gliny polodowcowe i lessy (gliny lessowe), a tylko pojedyncze reprezentują trzeciorzędowe iły krakowieckie, iły poznańskie lub czwartorzędowe iły zastoiskowe.
Materiałem zbliżonym do glinoporytu jest „przepalony łupek”, nazywany także „łupkoporytem ze zwałów”, który powstaje w wyniku samoistnych pożarów hałd odpadów wytworzonych przy eksploatacji węgla kamiennego. Iłołupki, mające w tych odpadach znaczny udział, pod wpływem wysokiej temperatury przeobrażają się w wytrzymały materiał ceramiczny. Przepalone łupki są dostępne na polskim rynku znajdując zastosowanie w budownictwie i drogownictwie jako kruszywo. Ponieważ pochodzą z odpadów ich zasoby i wydobycie nie są ujęte w tym bilansie.
Geologiczne zasoby bilansowe surowców ilastych nadających się do produkcji kruszywa lekkiego, stopień ich rozpoznania i stan zagospodarowania złóż przedstawiono w tabeli 1 a rozmieszczenie złóż - na mapie.
Tabela 1. Surowce ilaste do produkcji kruszywa lekkiego - mln m3
Stan zasobów geologicznych bilansowych na koniec 2012 roku wynosił 168,95 mln m3(337,90 mln t). W stosunku do ubiegłego roku ubytek zasobów wyniósł 0,08 mln m3. W roku bilansowym nie zostały odnotowane żadne nowe dokumentacje geologiczne. Zmiany zasobów wynikają z ubytków z tytułu wydobycia i strat częściowo zrekompensowanych przyrostem zasobów w złożu „Gniew II”.
Stan zasobów przemysłowych na koniec 2012 roku wynosił 3,08 mln m3 (6,16 mln t). W porównaniu do 2011 r. ubytek wyniósł 0,08 mln m3. Zasoby przemysłowe ustalono tylko dla złóż eksploatowanych na części ich obszarów.
Wydobycie ogółem w 2012 roku wyniosło 104 tys. m3, W stosunku do poprzedniego 2011 r. było niższe o 5,2 %.
Stopień rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania, a także wielkość wydobycia z poszczególnych złóż zestawiono w tabeli 2.
Opracował: Wojciech Szczygielski
źródło: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy