Wapienie i margle dla przem. cementowego i wapienniczego
Wapienie i margle dla przem. cementowego i wapienniczego
W rozdziale omawiane są złoża wapieni i margli, które mają zastosowanie w przemyśle wapienniczym lub cementowym. Zwięzłe odmiany wapieni stosowane jako kamień drogowy i budowlany, a także wapień jeziorny (kreda jeziorna) oraz kreda pisząca o innych zastosowaniach niż przemysł cementowo-wapienniczy omówione są w odrębnych rozdziałach.
Wapienie o zawartości CaCO3 powyżej 90% są kopaliną wykorzystywaną w przemyśle wapienniczym. Odmiany spełniające dodatkowe kryteria (głównie chemiczne) znajdują zastosowanie w przemyśle: chemicznym, hutniczym (jako topnik hutniczy), cukrowniczym, do produkcji mączek wapiennych, w tym sorbentów do odsiarczania spalin. Stosowane jako surowiec wysoki (niepełny) do produkcji klinkieru cementowego, wymagają dodatku surowców ilastych. Wapienie margliste i margle są kopalinami przydatnymi wyłącznie w przemyśle cementowym. Zawartość CaCO3 w tym przypadku może być znacznie niższa (poniżej 80 %), ważne są natomiast zawartości innych składników chemicznych i wzajemny stosunek ich udziałów procentowych.
Surowce cementowo-wapiennicze występują dość powszechnie w różnych formacjach geologicznych, głównie w południowej i centralnej Polsce. Blisko 60 % udokumentowanych zasobów stanowią utwory jurajskie. Duże znaczenie mają także wapienie dewońskie, triasowe i kredowe, natomiast podrzędne: prekambryjskie, kambryjskie, karbońskie i neogeńskie. Większość zasobów znajduje się w czterech regionach: świętokrzyskim, krakowsko-częstochowsko-wieluńskim, lubelskim i opolskim. W Polsce północnej wapienie jurajskie udokumentowano w obszarze Barcin-Piechcin koło Inowrocławia na Kujawach.
Geologiczne zasoby bilansowe omawianej grupy kopalin na koniec 2012 r. wyniosły ogółem 18 439,74 mln t, w tym 12 792,89 mln t (69 %) obejmowało 71 złóż udokumentowanych dla przemysłu cementowego, a 5 646,85 mln t (31 %) 117 złóż dla przemysłu wapienniczego.
W porównaniu z poprzednim rokiem, stan bilansowych zasobów wapieni i margli udokumentowanych dla przemysłu cementowego zwiększył się o 283,13 mln t. W porównaniu do roku poprzedniego ilość złóż pozostała niezmieniona (71 złóż), ponieważ ewidencja zasobów nie objęła skreślonego z bilansu zasobów złoża „Rogoźnik” natomiast udokumentowane i włączone do bilansu zostało złoże „Krasocin” (posiadające do tej pory wyłącznie zasoby wapieni i margli dla przemysłu wapienniczego). Na dodatni bilans zmian złożyła się suma ubytków wynikających z: wydobycia prowadzonego w 16 kopalniach (24,32 mln t), wybilansowania złoża „Celiny” i włączenia jego zasobów do złoża „Celiny I” (60,68 mln t), włączenia części zasobów złoża „Kodrąb” oraz „Kodrąb-Dmenin” (12,35 mln t) do złoża kamieni łamanych i blocznych „Kodrąb-2” oraz bieżącej aktualizacji zasobów złóż. Przyrost zasobów omawianych kopalin był znaczący – wynikał z udokumentowania wapieni i margli w złożu „Krasocin” (244,75 mln t), poszerzenia granic złoża „Tarnów Opolski-Wschód” (97,35 mln t) oraz aktualnej weryfikacji zasobów w złożach.
W 2012 r. wielkość geologicznych zasobów bilansowych wapieni dla przemysłu wapienniczego zwiększyła się o 40,33 mln t. Głównymi czynnikami, które wpłynęły na tą zmianę były:
- wydobycie – ubytek 16,73 mln t,
- zmiana granic złoża i aktualizacja zasobów złoża „Choroń” – ubytek 61,27 mln t,
- wydzielenie części zasobów złoża „Krasocin” i włączenie ich do złoża „Krasocin 1” – ubytek 254,19 mln t,
- udokumentowanie nowego złoża „Ołowianka-1” (wydzielonego ze złoża „Ostrówka i Ołowianka”) oraz złoża „Sokołów – Kolonia” – łączny przyrost 64,87 mln t,
- poszerzenia granic złóż „Ostrówka i Ołowianka” oraz „Tarnów Opolski-Wschód” – łączny przyrost 308,17 mln t,
- aktualna weryfikacja zasobów złóż.
Rozmieszczenie złóż wapieni i margli dla przemysłu wapienniczego i cementowego przedstawiono na mapie.
Zasoby geologiczne złóż zagospodarowanych (czynnych i eksploatowanych okresowo) stanowią 32,3 % zasobów udokumentowanych dla przemysłu cementowego i 33,9 % wapieni dla przemysłu wapienniczego.
Górnictwo skalne omawianych kopalin koncentruje się na obszarze trzech województw: kujawsko-pomorskiego, którego udział wynosi 17 % krajowego wydobycia wapieni i margli dla przemysłu cementowego i wapienniczego, opolskiego – udział 21 % oraz na terenie województwa świętokrzyskiego o udziale 44 %. Łączna wielkość wydobycia obu omawianych kopalin w 2012 r. osiągnęła 41,05 mln t, co oznacza spadek wydobycia o 7,96 mln t w stosunku do poprzedniego roku. Spadek wydobycia dotyczy zarówno wapieni dla przemysłu cementowego (2,98 mln t), jak i dla przemysłu wapienniczego (4,98 mln t). Największą dynamikę spadku wydobycia wapieni i margli dla przemysłu cementowego zanotowano na terenie województwa mazowieckiego, śląskiego, lubelskiego i łódzkiego. W przypadku wapieni i margli dla przemysłu wapienniczego największą dynamiką spadku cechowała się eksploatacja na terenie województwa dolnośląskiego, mazowieckiego i śląskiego.
Stan zasobów wapieni i margli udokumentowanych dla przemysłu cementowego oraz stopień ich rozpoznania i zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1, a dla przemysłu wapienniczego w tabeli 2.
Tabela 1. Wapienie i margle dla przemysłu cementowego - mln t
Stopień rozpoznania zasobów oraz stan zagospodarowania i wielkość wydobycia z poszczególnych złóż wapieni i margli dla przemysłu cementowego zestawiono w tabeli 3, a dla złóż wapieni dla przemysłu wapienniczego w tabeli 4.
W złożach: „Bratkowszczyzna”, „Bukowa”, „Gliniany-Stróża”, „Górażdże”, „Kodrąb-Dmenin”, „Krasocin”, „Strzelce Opolskie I” i „Tarnów Opolski-Wschód” występują obie odmiany kopalin, czyli wapienie i margle dla przemysłu cementowego oraz wapienie dla przemysłu wapienniczego.
Opracował: Dariusz Brzeziński
źródło: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy