Węgiel brunatny

Węgiel brunatny

Węgiel brunatny w Polsce najczęściej znany jest z młodszych okresów geologicznych, głównie z paleogenu i neogenu. Na świecie występują również złoża węgli brunatnych wieku jurajskiego, karbońskiego oraz rzadko - kredowego i trasowego. Pod względem uwęglenia jest utworem pośrednim pomiędzy węglem kamiennym a torfem. Rodzaj substancji roślinnej z której powstał węgiel brunatny oraz warunki jego powstawania w znacznym stopniu wpływają na jego charakterystykę i właściwości.

Złoża węgli brunatnych tworzyły się wśród utworów pokryw platformowych oraz w zapadliskowych obszarach orogenicznych. Węgiel brunatny tworzy pokłady o miąższościach od kilku do kilkudziesięciu metrów, bądź występuje w formie soczew. Na ogół mała miąższość osadów nadkładu stwarza możliwość eksploatacji węgla metodami odkrywkowymi. Metodami podziemnymi eksploatowane są najczęściej złoża starszych formacji geologicznych oraz występujące w fałdach glacitektonicznych. Do niedawna tą metodą eksploatowane było w Polsce m. in. złoże Babina oraz złoże Sieniawa.

Zasoby złóż węgla brunatnego dokumentowane są do maksymalnej głębokości spągu złoża wynoszącej 350 m, minimalnej miąższości węgla brunatnego w pokładzie – 3 m oraz maksymalnym stosunku grubości nadkładu do miąższości złoża równym 12 : 1. Węgiel brunatny powinien charakteryzować się minimalną średnią ważoną wartością opałową w pokładzie (wraz z przerostami) równą 6,5 MJ/kg (przy wilgotności węgla 50 %) oraz maksymalną średnią zawartością siarki całkowitej równą 2 % dla pokładu węgla brunatnego wraz z przerostami przy wilgotności węgla 50 %. Są to graniczne wartości parametrów geologiczno-górniczych złoża i jakościowych dla węgli energetycznych, najczęściej występujących w polskich złożach.

Na mapie przedstawiono znakami umownymi złoża węgla brunatnego w Polsce.

Geologiczne zasoby bilansowe węgli brunatnych wynoszą 22 583,83 mln t (są mniejsze w stosunku do roku ubiegłego o 79,25 mln t), w tym 0,8 mln t stanowią węgle bitumiczne, około 2 390 mln t (11 %) węgle brykietowe i około 1 418 mln t (6 %) węgle wytlewne, jednak całość zasobów jest wykorzystywana i uznawana jako węgle energetyczne. Stan zasobów węgli brunatnych, a także strukturę ich rozpoznania i stopień zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1.

Około 16 % (3 690 mln t) bilansowych zasobów geologicznych złóż węgla brunatnego stanowią zasoby złóż w rowie poznańskim. Są to złoża: Czempin, Krzywin i Gostyń, których eksploatacja - ze względu na ochronę środowiska (powierzchni) i wysoką klasę bonitacyjną gruntów rolnych – może być obecnie nieuzasadniona.

Geologiczne zasoby bilansowe w złożach zagospodarowanych wynoszą 1 590,76 mln t, co stanowi 7 % ogółu geologicznych zasobów bilansowych. Węgiel brunatny z tych złóż jest eksploatowany w 5 kopalniach: Bełchatów, Turów, Adamów, Konin i Sieniawa.

Podstawowe parametry ważniejszych złóż nie zagospodarowanych (o zasobach bilansowych powyżej 75 mln t) przedstawiono w tabeli 2.

Geologiczne zasoby bilansowe węgla brunatnego wg stanu na 31.12.2012 r. wynoszą 22 583,83 mln t i są mniejsze w stosunku do roku ubiegłego o 79,25 mln t. W 2012 r. zostało skreślone z bilansu zasobów złóż złoże Pątnów III – socz. Danków i jego zasoby w całości zostały włączone do złoża Pątnów III. Zasoby złoża Pątnów III zostały rozliczone po zakończeniu eksploatacji dod. nr 6 do dokumentacji geologicznej tego złoża. Znaczna ilość zasobów tego złoża pozostała w filarze ochronnym pod rurociąg naftowy „Przyjaźń” (6 766 tys. t).

Ubytki zasobów bilansowych w ilości 80,74 mln t spowodowane zostały: wydobyciem (64,30 mln t) oraz ubytkiem zasobów w ilości 16,44 mln t w wyniku lepszego rozpoznania i strat w złożach: Bełchatów-pole Bełchatów (12,73 mln t), Pątnów III (1,49 mln t), Drzewce (0,77 mln t), Koźmin (0,64 mln t), Turów (0,50 mln t), Bełchatów-pole Szczerców (0,25 mln t) oraz Adamów (0,07 mln t).

Niewielkie przyrosty zasobów bilansowych w złożach w ilości 1,50 mln t nie są w stanie zrównoważyć w/w ubytków. Nieznaczny przyrost zasobów zanotowano w złożach: Pątnów IV (1,4 mln t), Władysławów (0,07 mln t) oraz w złożu Tomisławice (0,03 mln t).

Zasoby przemysłowe węgla brunatnego wg stanu na koniec 2012 r. wynosiły 1 219,12 mln t i były to zasoby złóż zagospodarowanych. W 2012 r. zasoby przemysłowe były mniejsze o 67,91 mln t, głównie z powodu wydobycia.

Wydobycie w 2012 r. według materiałów przekazanych do bilansu przez użytkowników złóż węgla brunatnego wyniosło 64 297 tys. t i jest większe o 1 408 tys. t niż w roku 2011, co stanowi około 2 % ubiegłorocznego wydobycia. Niewielką ilość wydobycia stanowią zasoby pozabilansowe. Większość wydobycia pochodzi ze złoża Bełchatów-pole Bełchatów (29,19 mln t), największego zagospodarowanego złoża w Polsce i stanowi ono 45 % wydobycia krajowego oraz Bełchatów-pole Szczerców (10,97 mln t), co stanowi 17 % wydobycia krajowego. Wydobycie ze złóż: Turów (10,34 mln t) stanowi około 16 %, Pątnów IV (6,22 mln t) stanowi 10 %, Drzewce (3,18 mln t) stanowi 5 %, Adamów (2,84 mln t) stanowi 4 % wydobycia krajowego. Pozostałe wydobycie pochodziło z innych odkrywek oraz z kopalni Sieniawa. Węgiel brunatny wydobyty w 2012 r. z największych kopalń: Bełchatów, Turów, Adamów i Konin został prawie w całości odstawiony do elektrowni.

Stopień rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania, a także wielkość wydobycia z poszczególnych złóż zestawiono w tabeli 3.

Opracowała: Janina Dyląg

 

źródło: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy